Menemen İlk Ne Zaman Yapıldı? Menemen Tarihine Işık Tutuyoruz!

Harbiyiyorum.com’da yazdığım ilk yazıma hoşgeldiniz. Instagram hesabımı takip etmeyenler için kısaca kendimi ve sayfayı tanıtayım. “Hikayeliyemekler” adlı Instagram sayfamda yemeklerin isimlerinin nereden geldiğini ve ilk nasıl ortaya çıktıklarını araştırıp, paylaşıyorum. Harbiyiyorum.com’da ise bu hikayeleri ve tarihi bilgileri daha detaylı bir şekilde sizlere aktaracağım.

İlk hikayeli yemeğimiz: Menemen

Menemen; yumurta, biber, domates ve isteğe bağlı olarak soğan kullanılarak yapılan meşhur bir Türk yemeğidir. Özellikle kahvaltı sofrasında daha çok tükettiğimiz menemeni hepimiz çok seviyoruz. Yaz aylarında kan kırmızı domates ile yapılırsa lezzeti doruğa tırmanır. Bu meşhur yemeğin adı bazı bölgelerde “Melemen” olarak da bilinir. Ancak Türk Dil Kurumuna göre doğru yazımı “Menemen” şeklindedir. Soğanlı mı, soğansız mı yapılır sorusuyla sosyal medyada gündeme oturan menemen yemeği ilk ne zaman çıkmıştır ve adının kaynağı nedir?

Domates meyve mi sebze mi?

“Menemen” bilindiği üzere domates ile yapılan bir yemektir. Bu yüzden yazıya domatesin tarihçesi ve ülkemize gelişini anlatarak başlayacağım. Domates, ilk kez yetiştirildiği ABD’de, 1893 yılında bir mahkeme tarafından sebzelerle birlikte saklanıp yenildiğinden “sebze” sınıfına ayrılmıştır, fakat gerçekte ise domates bir meyvedir.

Domatesin ilginç bir tarihi vardır. Bolivya ve Peru da yabani sarı renkli bir domates türü bulunmuş ve sonra Meksika’da yetiştirilip, Kristof Kolomb’un Amerika’yı keşfinden sonra Avrupa’ya gemilerle gönderilmiştir. İtalyanlar, sarı renginden ötürü onu “altın elma” olarak adlandırmıştır, ama çok geçmeden kırmızı türleri ortaya çıkmıştır.

Domates, Amerika’da ilk defa Thomas Jefferson tarafından yetiştirilmiştir. Avrupalılar ise domatesin kırmızı renginin zehir içerdiğinden korkmuş ve yemeğe çekindikleri için süs bitkisi olarak kullanmışlardır. Ayrıca domates uzun zaman önce pek çok Avrupalı için aşk elmasıydı, çünkü insanları romantik yaptığına inanılıyordu.

Menemenin ilk yapıldığı ilçe : Menemen

Araştırmacı Oktay Özengin, menemenin ilk yapıldığı yerin İzmir’in meşhur ilçesi Menemen olduğunu söyler. Buna kanıt olarak, Türkiye’de ilk domates yetiştiren yerlerden birinin “Menemen” ilçesi olmasını gösterir. Türkiye’de ise resmi kayıtlarda 1900’lü yılların başında ilk kez Adana bölgesinde domates ekiminin yapıldığı yazmaktadır. İzmir’e geliş tarihi kesin bilinmemekle birlikte Ticaret ve Zahire Borsası kayıtlarından 1920’li yıllarda domatesin İzmir ve çevresinde yetiştirilmeye başlandığını söylemek mümkündür. İzmir’in ilçesi Menemen’de domatesin tarihçesi de İzmir ile aynı yıllara denk gelmektedir. 1927 yılında İzmir’de yayınlanan Hizmet Gazetesi’nde “Menemen’de ilk mahsul” başlığı ile domatesin yetiştirildiği duyurulmuştur.

Kültürler arası etkileşimden doğan bir yemek

Menemen yemeği ilk kez mübadele ile Menemen ilçesine gelen Girit Türkleri tarafından yapılmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında, Menemen ilçesinin ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayalıymış. Özellikle zorunlu göçe tabi tutulan Rumlardan kalan verimli ve boş araziler, mübadele ile Menemen ilçesine göç eden Türklere paylaştırılırmış. Bunların başında Girit Türkleri gelmekteydi. Giritli göçmenlerle komşu olan Menemenliler, yavaş yavaş onların kültürleri ve Girit mutfağı ile tanışmışlardı. Giritli Türkler, yemeklerinde çoğunlukla dağlardan topladıkları otları kullanmaktaydılar. Bu otları suda haşladıktan sonra üzerine zeytinyağı dökerek ya da yumurta kırarak yerlermiş. 

Ot yemeklerini Menemenlilere öğreten Giritli Türkler, Menemenlilerden içinde bolca domates, biraz patates ve et olan “Etli Domates” güveç yemeğini öğrenmişlerdi. Giritli Türkler ekonomik şartlar yüzünden bu yemeğin malzemelerini değiştirdiler. Etin yerine yumurta, patates yerine de soğan koyarak “Yumurtalı Domates” yemeğini ortaya çıkardılar. Zamanla bu yemek ilçenin en sevilen yemeği olmuştur. 1930’lu yıllardan itibaren de, Menemen ilçesinden başlayarak lokantalara girmiş ve zamanla ülkemizin en sevilen yemeklerinden biri olmuştur.

Farklı kültürlerin etkileşimi sonucunda ortayan çıkan Menemen yemeğinin hikayesini, domatesin tarihinden başlayarak sizlere aktarmaya çalıştım. Yıllardır sofralarımızda yer almış ünlü yemeklerimizin ortaya çıkış hikayelerini anlatmaya harbiyiyorum.com üzerinden devam edeceğim. Diğer paylaşımlarıma da “hikayeliyemekler” Instagram sayfamdan ulaşabilirsiniz.

Alper Buldu
Instagram: @hikayeliyemekler
Mail: [email protected]

*Yayına giren videolarımızdan haberdar olmak için Harbi Yiyorum Youtube kanalımıza abone olmayı unutmayın!